Product SiteDocumentation Site

5.2. اطلاعات-جانبی بسته

یک بسته دبیان تنها شامل فایل‌های مورد نیاز برای نصب روی سیستم نمی‌باشد، بلکه جزئی از یک کل به حساب می‌آید و ارتباط بین خود و سایر بسته‌های موجود در دبیان را توضیح می‌دهد (وابستگی‌ها، تداخل‌ها، پیشنهادها). همچنین شامل اسکریپت‌هایی است که در مراحل گوناگون چرخه‌حیات یک بسته اجرا می‌شوند (نصب، حذف، بروزرسانی). این داده‌ها توسط ابزار مدیریت بسته استفاده می‌شوند اما جزئی از نرم‌افزار موجود در بسته نیستند؛ آن‌ها، درون بسته هستند، به همین دلیل است که نام “اطلاعات-جانبی” به آن‌ها داده شده است (اطلاعاتی درباره سایر اطلاعات).

5.2.1. توضیح: فایل control

این فایل ساختار شبیه به سرآیند ایمیل دارد (استاندارد RFC2822). برای نمونه، فایل control برنامه apt شبیه زیر است:
$ apt-cache show apt
Package: apt
Version: 1.4.8
Installed-Size: 3539
Maintainer: APT Development Team <deity@lists.debian.org>
Architecture: amd64
Replaces: apt-utils (<< 1.3~exp2~)
Depends: adduser, gpgv | gpgv2 | gpgv1, debian-archive-keyring, init-system-helpers (>= 1.18~), libapt-pkg5.0 (>= 1.3~rc2), libc6 (>= 2.15), libgcc1 (>= 1:3.0), libstdc++6 (>= 5.2)
Recommends: gnupg | gnupg2 | gnupg1
Suggests: apt-doc, aptitude | synaptic | wajig, dpkg-dev (>= 1.17.2), powermgmt-base, python-apt
Breaks: apt-utils (<< 1.3~exp2~)
Description-en: commandline package manager
 This package provides commandline tools for searching and
 managing as well as querying information about packages
 as a low-level access to all features of the libapt-pkg library.
 .
 These include:
  * apt-get for retrieval of packages and information about them
    from authenticated sources and for installation, upgrade and
    removal of packages together with their dependencies
  * apt-cache for querying available information about installed
    as well as installable packages
  * apt-cdrom to use removable media as a source for packages
  * apt-config as an interface to the configuration settings
  * apt-key as an interface to manage authentication keys
Description-md5: 9fb97a88cb7383934ef963352b53b4a7
Tag: admin::package-management, devel::lang:ruby, hardware::storage,
 hardware::storage:cd, implemented-in::c++, implemented-in::perl,
 implemented-in::ruby, interface::commandline, network::client,
 protocol::ftp, protocol::http, protocol::ipv6, role::program,
 scope::application, scope::utility, sound::player, suite::debian,
 use::downloading, use::organizing, use::searching, works-with::audio,
 works-with::software:package, works-with::text
Section: admin
Priority: important
Filename: pool/main/a/apt/apt_1.4.8_amd64.deb
Size: 1231676
MD5sum: 4963240f23156b2dda3affc9c0d416a3
SHA256: bc319a3abaf98d76e7e13ac97ab0ee7c238a48e2d4ab85524be8b10cfd23d50d

5.2.1.1. وابستگی‌ها: فیلد Depends

وابستگی‌ها در فیلد Depends موجود در سرآیند بسته تعریف می‌شوند. این فیلد فهرستی از شرایط برای کارکرد صحیح بسته را ارایه می‌دهد - این اطلاعات توسط ابزارهایی مانند apt برای نصب کتابخانه‌های مورد نیاز بکار گرفته می‌شوند و از نسخه‌های مناسب هر برنامه جهت نصب بسته مورد نیاز استفاده می‌کنند. برای هر وابستگی، امکان محدود کردن طیف نسخه‌ها وجود دارد. به عبارت دیگر، این امکان وجود دارد که بخواهیم بسته libc6 را با نسخه بزرگتر از “2.15” نصب کنیم (libc6 (>= 2.15)). عملگرهای مقایسه‌ای نسخه عبارتند از:
  • <<: کوچکتر از;
  • <=: کوچکتر یا مساوی;
  • =: مساوی;
  • >=: بزرگتر یا مساوی;
  • >>: بزرگتر از.
In a list of conditions to be met, the comma serves as a separator. It must be interpreted as a logical “and”. In conditions, the vertical bar (“|”) expresses a logical “or” (it is an inclusive “or”, not an exclusive “either/or”). Carrying greater priority than “and”, it can be used as many times as necessary. Thus, the dependency “(A or B) and C” is written A | B, C. In contrast, the expression “A or (B and C)” should be written as “(A or B) and (A or C)”, since the Depends field does not tolerate parentheses that change the order of priorities between the logical operators “or” and “and”. It would thus be written A | B, A | C.
سیستم وابستگی‌ها مکانیزم خوبی برای تضمین عملکرد یک برنامه است اما کاربرد دیگری با “meta-packages” نیز دارد. این‌ها بسته‌های خالی هستند که تنها به توضیح وابستگی‌ها می‌پردازند. آن‌ها فرآیند نصب گروهی از برنامه‌ها که توسط نگهدارنده‌شان انتخاب شده است، تسهیل می‌بخشند؛ به همین دلیل، apt install meta-package به صورت خودکار تمام برنامه‌های مورد نیاز meta-package را نصب می‌کند. gnome، kde-full و linux-image-amd64 نمونه‌هایی از meta-packages هستند.

5.2.1.2. تداخل‌ها: فیلد Conflicts

فیلد Conflicts بسته‌(ها) را مشخص می‌کند که در کنار برنامه اصلی نمی‌توانند نصب گردند. معقول‌ترین حالت برای بسته‌هایی است که نام یکسانی دارند، یا فراهم‌کردن خدمات یکسان روی پورت یکسانی از TCP یا بسته‌هایی که در عملکرد یکدیگر تداخل ایجاد می‌کنند.
dpkg در صورتی که بسته مورد نظر با بسته دیگری تداخل داشته باشد، اقدام به نصب آن نمی‌کند بجز حالتی که بسته جدید جایگزین نسخه قبلی آن شود که در این صورت dpkg بسته قدیمی را با جدید جایگزین خواهد کرد. apt همیشه از دستورالعمل‌های شما پیروی می‌کند: اگر انتخاب کنید که بسته جدیدی نصب گردد، به صورت خودکار پیشنهاد حذف بسته‌های دردسرساز را به شما می‌دهد.

5.2.1.3. ناسازگاری‌ها: فیلد Breaks

فیلد Breaks تاثیر مشابه مانند فیلد Conflicts دارد، اما به طور متفاوتی. نشان می‌دهد که نصب یک بسته، بسته دیگری را “break” می‌کند (یا نسخه مشخصی از آن را). به طور کلی، این عدم سازگاری بین دو بسته، موقتی است و رابطه Breaks به صورت خاص اشاره به نسخه‌های ناسازگار از آن‌ها دارد.
dpkg از نصب برنامه‌ای که با سایر بسته‌ها ناسازگاری داشته و موجب خرابی آن‌ها می‌شود، جلوگیری کرده و apt با بروزرسانی بسته خراب به نسخه جدیدتر (که این ناسازگاری را رفع کرده است) تلاش برای حل این مساله می‌کند.
این گونه شرایط ممکن است در حالتی رخ دهد که بروزرسانی بدون توجه به سازگاری با نسخه‌های قدیمی‌تر اجرا شده باشد: مانند حالتی که نسخه جدید با نسخه قدیم دیگر سازگاری نداشته باشد و باعث خرابی در برنامه دیگری شود بدون آنکه هیچ اطلاعی راجع به آن کسب کند. فیلد Breaks کاربر را در ورود به چنین شرایطی آگاه می‌سازد.

5.2.1.4. گزینه‌های فراهم‌شده: فیلد Provides

این فیلد، مفهوم بسیار جالب “بسته مجازی” را معرفی می‌کند. این بسته‌ها نقش‌های متفاوتی ایفا می‌کنند، اما دو نقش آن از اهمیت خاصی برخوردار هستند. نقش اول شامل کاربرد یک بسته مجازی برای انطباق با یک سرویس عمومی است (بسته، سرویس را “فراهم” می‌کند). نقش دوم نشان می‌دهد که یک بسته جایگزین دیگری می‌شود، و با تمام وابستگی‌های بسته قدیم سازگار خواهد بود. بنابراین این امکان وجود دارد که بدون بکاربردن نام واقعی یک بسته، جایگزینی برای آن تعریف کرد.
5.2.1.4.1. فراهم‌آوردن یک “سرویس”
بیاید در مورد اول با جزئیات بیشتری به همراه یک مثال بحث کنیم: گفته می‌شود که تمام سرورهای ایمیل مانند postfix یا sendmail بسته مجازی mail-transport-agent را “فراهم می‌آورد”. بنابراین، هر بسته‌ای که به این سرویس نیاز داشته باشد (مانند میلینگ‌لیست smartlist یا sympa) به سادگی وابستگی‌های خود را در قالب بسته مجازی mail-transport-agent بیان می‌کند تا اینکه بخواهد به فهرست بلندبالا و ناسازگاری از راهکارهای موجود اشاره کند (مانند postfix | sendmail | exim4 | …). علاوه بر این، نصب دو سرور ایمیل روی یک ماشین کار بیهوده‌ای است که به همین دلیل هر کدام از این بسته‌ها، ناسازگاری خود را با بسته مجازی mail-transport-agent نشان می‌دهد. مغایرت یک بسته با خودش از طرف سیستم نادیده گرفته می‌شود، اما این تکنیک از نصب دو سرور ایمیل در کنار یکدیگر جلوگیری بعمل می‌آورد.
5.2.1.4.2. قابلیت تعویض با بسته‌ای دیگر
The Provides field is also interesting when the content of a package is included in a larger package. For example, the libdigest-md5-perl Perl module was an optional module in Perl 5.6, and has been integrated as standard in Perl 5.8 (and later versions, such as 5.24 present in Stretch). As such, the package perl has since version 5.8 declared Provides: libdigest-md5-perl so that the dependencies on this package are met if the user has Perl 5.8 (or newer). The libdigest-md5-perl package itself has eventually been deleted, since it no longer had any purpose when old Perl versions were removed.
کاربرد فیلد Provides بصورتی که وابستگی‌های را خراب نکند

شكل 5.1. کاربرد فیلد Provides بصورتی که وابستگی‌های را خراب نکند

این ویژگی بسیار کاربردی است، چراکه امکان پیشبینی توسعه خیالی وجود نخواهد داشت و توانایی نحوه نامگزاری ضروری است و سایر جایگزین‌های خودکار از نرم‌افزارهای منسوخ.
5.2.1.4.3. محدودیت‌های سابق
بسته‌های مجازی سابق بر این از برخی محدودیت‌ها رنج می‌بردند، که مهم‌ترین آن‌ها نبود شماره نسخه بود. در بازگشت به مثال فوق، یک وابستگی مانند Depends: libdigest-md5-perl (>= 1.6) برخلاف وجود Perl 5.10، توسط سیستم بسته‌بندی هیچگاه درنظر گرفته نمی‌شود - با اینکه اینطور بنظر می‌رسد. سیستم بسته‌بندی، بدون آگاهی از این موضوع، آخرین گزینه موجود را بررسی می‌کند که منجر به عدم تطابق نسخه‌ها می‌گردد.
This limitation has been lifted in dpkg 1.17.11, and is no longer relevant in Stretch. Packages can assign a version to the virtual packages they provide with a dependency such as Provides: libdigest-md5-perl (= 1.8).

5.2.1.5. فایل‌های جایگزین شده: فیلد Replaces

فیلد Replaces بیان می‌کند بسته شامل فایل‌هایی است که در سایر بسته‌ها وجود دارد، اما بسته بصورت قانونی اقدام به جایگزینی آن‌ها می‌کند. بدون این مشخصات، dpkg در عملیات خود با شسکت روبه‌رو می‌شود با بیان اینکه نمی‌تواند روی سایر فایل‌های بسته‌های دیگر بنویسد (به لحاظ فنی، امکان اجرای آن با استفاده از گزینه --force-overwrite وجود دارد، اما عملیات استانداردی بحساب نمی‌آید). این امر، امکان شناسایی مشکلات باالقوه را می‌دهد و نگهدارنده بسته را ملزم می‌سازد که قبل از اضافه کردن چنین فیلدی، به نتایج آن پی ببرد.
استفاده از این فیلد در صورت تغییر نام بسته یا بکاررفتن آن در بسته دیگری، توجیه پذیر است. همچنین در شرایطی که نگهدارنده بسته تصمیم می‌گیرد فایل‌های جداگانه‌ای در کنار بسته‌های باینری تولید شده از بسته سورس قرار دهد: یک فایل جایگزین شده دیگر متعلق به بسته قدیم نیست، بلکه تنها به بسته جدید تعلق دارد.
اگر تمام فایل‌های یک بسته موجود تغییر کنند، بسته در شرایط حذف قرار می‌گیرد. در نهایت، این فیلد به dpkg کمک می‌کند در شرایط بروز تداخل با سایر بسته‌ها، آن را حذف کند.

5.2.2. اسکریپت‌های پیکربندی

به جز فایل control، فایل control.tar.gz برای هر بسته دبیان ممکن است شامل تعدادی اسکریپت باشد که توسط dpkg در مراحل مختلف از پردازش یک بسته فراخوانی می‌گردند. خط‌مشی دبیان به تشریح گزینه‌های محتمل پرداخته است، اینکه در هر اسکریپت برای چه مرحله و با چه پارامترهایی فراخوانی گردد. این توالی اسکریپت‌ها ممکن است پیچیدگی خود را داشته باشد به صورتی که در هر مرحله از فرآیند نصب یا حذف اگر مشکلی بوجود آید، dpkg به صورت خودکار به آخرین حالت صحیح از آن فرآیند باز خواهد گشت (تا جایی که ممکن باشد).
در حالت کالی، اسکریپت preinst قبل از نصب یک بسته اجرا می‌شود، در حالتی که postinst پس از آن اجرا می‌گردد. به همین شکل، اسکریپت prerm قبل از حذف یک بسته و postrm پس از حذف آن اجرا می‌گردد. بروزرسانی یک بسته معادل با حذف بسته سابق و نصب بسته جدید است. ذکر تمام حالت‌های ممکن در اینجا امکانپذیر نیست اما به بررسی دو مورد متداول می‌پردازیم: نصب/بروزرسانی و حذف.

5.2.2.1. نصب و بروزرسانی

این اتفاقی است که در حین نصب (یا بروزرسانی) می‌افتد:
  1. برای بروزرسانی، dpkg به فراخوانی old-prerm upgrade new-version می‌پردازد.
  2. هنوز برای بروزرسانی، dpkg به فراخوانی new-preinst upgrade old-version می‌پردازد؛ برای اولین مرتبه نصب، new-preinst install را اجرا می‌کند. ممکن است نسخه قدیم را در آخرین پارامتر قرار دهد، اگر بسته نصب یا به تازگی حذف شده باشد (اما purge نشده باشد، که در این حالت فایل‌های پیکربندی باقی می‌مانند).
  3. فایل‌های بسته جدید از حالت فشرده خارج می‌شوند. اگر فایلی موجود باشد، جایگزین می‌گردد اما در همین حالت یک نسخه پشتیبان از آن گرفته می‌شود.
  4. برای بروزرسانی، dpkg به فراخوانی old-postrm upgrade new-version می‌پردازد.
  5. dpkg تمام داده‌های داخلی (فهرست فایل‌ها، اسکریپت‌های پیکربندی و ...) را بروزرسانی و فایل‌های پشتیبان از نسخه‌های موجود را حذف می‌کند. این نقطه‌ای است که دیگر بازگشتی وجود ندارد: dpkg دیگر به تمام اجرای ضروری جهت بازگشت به حالت قبلی دسترسی نخواهد داشت.
  6. dpkg فایل‌های پیکربندی را بروزرسانی می‌کند و در صورت عدم اجرای خودکار این فرآیند، از کاربر پرسش‌هایی را می‌پرسد. جزئیات این رویه در قسمت قسمت 5.2.3, “Checksums، فهرستی از فایل‌های پیکربندی” آمده است.
  7. در نهایت، dpkg به فراخوانی new-postinst configure last-version-configured می‌پردازد تا بسته را پیکربندی کند.

5.2.2.2. حذف بسته

این اتفاقی است که در حین حذف بسته می‌افتد:
  1. dpkg به فراخوانی prerm remove می‌پردازد.
  2. dpkg تمام فایل‌های بسته را پاک می‌کند، به جز فایل‌های پیکربندی و اسکریپت‌های پیکربندی.
  3. dpkg به فراخوانی postrm remove می‌پردازد. تمام اسکریپت‌های پیکربندی، به جز postrm حذف می‌شوند. اگر کاربر از گزینه “purge” استفاده نکرده باشد، فرآیند در همین نقطه به پایان می‌رسد.
  4. برای حذف کامل یک بسته (دستوری که به صورت dpkg --purge یا dpkg -P اجرا می‌شود)، فایل‌های پیکربندی نیز حذف می‌گردند، همچنین تعدادی از کپی‌های (*.dpkg-tmp، *.dpkg-old و *.dpkg-new) و فایل‌های موقت؛ dpkg سپس به اجرای postrm-purge می‌پردازد.
چهار اسکریپتی که در بالا به توضیحشان پرداختیم توسط اسکریپت config کامل می‌شوند، که توسط بسته‌های مورد استفاده debconf جهت جمع‌آوری اطلاعات پیکربندی از کاربر گرفته می‌شود. در زمان نصب، این اسکریپت پرسش‌های مورد نیاز توسط debconf را تعریف می‌کند. پاسخ‌ها نیز در پایگاه‌داده debconf برای ارجاع بعدی ذخیره می‌گردند. اسکریپت معمولاً توسط apt اجرا می‌گردد و درست قبل از نصب بسته‌ها به صورت ترتیبی و یک به یک پرسش‌ها مطرح می‌شود. اسکریپت‌های پیش و پس از نصب می‌توانند از این اطلاعات جهت شخصی‌سازی تنظیمات کاربر استفاده کنند.

5.2.3. Checksums، فهرستی از فایل‌های پیکربندی

در کنار اسکریپت‌های پیکربندی و داده‌های کنترلی که در قسمت قبل مورد بررسی قرار گرفتند، فایل control.tar.gz از هر بسته دبیان ممکن است شامل فایل‌های دیگری نیز باشد. اولین فایل، md5sums است که شامل کد MD5 تمام فایل‌های موجود در بسته است. برتری اصلی آن هنگام استفاده از dpkg --verify (که در قسمت قسمت 14.3.3.1, “بازرسی بسته‌ها با استفاده از dpkg --verify مورد مطالعه قرار می‌دهیم) است که بررسی می‌کند آیا این فایل‌ها از زمان نصب تغییری داشته‌اند یا خیر. نکته اینکه اگر این فایل وجود نداشته باشد، dpkg در زمان نصب به صورت خودکار آن را ایجاد می‌کند (و در پایگاه‌داده dpkg مانند سایر فایل‌های کنترلی ذخیره می‌نماید).
conffiles فهرستی از فایل‌های بسته را نمایش می‌دهد که به عنوان فایل‌های پیکربندی باید در نظر گرفته شوند. فایل‌های پیکربندی می‌توانند توسط مدیرسیستم تغییر یابند و dpkg هنگام بروزرسانی بسته می‌کوشد تا این تغییرات را حفظ نماید.
در این وضعیت، dpkg به صورت هوشمندانه عمل می‌کند: اگر فایل پیکربندی استاندارد بین دو نسخه تغییری نکرده باشد، کاری انجام نمی‌دهد. اگر، در هر صورت، فایل تغییر کرده باشد، تلاش می‌کند تا آن را بروز نماید. دو حالت ممکن پیش می‌آید: یا مدیرسیستم اقدام به تغییر آن نکرده است که در این حالت dpkg به صورت خودکار نسخه جدید را نصب می‌کند؛ یا فایل تغییر کرده است، که در این حالت dpkg از مدیرسیستم می‌پرسد کدام نسخه را می‌خواهد نگهداری کند (نسخه قدیم با تغییرات یا نسخه جدید همراه با بسته). برای راهنمایی در اتخاذ این تصمیم، dpkg پیشنهاد می‌کند که یک “diff” از اختلاف بین دو فایل نمایش داده شود. اگر کاربر اقدام به حفظ نسخه قدیم کند، نسخه جدید در همان مسیر با پسوند .dpkg-dist ذخیره می‌گردد. اگر کاربر نسخه جدید را انتخاب کند، نسخه قدیم با پسوند .dpkg-old در همان مسیر ذخیره می‌گردد. یک اقدام دیگر این است که با توقف فعالیت dpkg اقدام به ویرایش فایل در آن لحظه کرده و سپس عملیات مرتبط با فراخوانی اختلاف بین دو فایل (که توسط diff مشخص گردید) را اجرا کنیم.